Sevgili Ebeveynler,

Bu yazıda, otizm nedir? erken belirtileri nelerdir? ve çocuğunuzun sağlıklı gelişimi için neden erken tanı ve müdahalenin önemli olduğunu ele alacağız. Her çocuğun kendine özgü bir şekilde dünyayı keşfettiği erken dönem, onların bireysel gelişim yolculuğunun temellerinin atıldığı kritik bir dönemdir. Çocuklar dünyayı keşfetmeye başladıkları andan itibaren farklılıklarıyla bizi şaşırtabilirler. Ancak bazen, bu farklılıkların altında gizlenen daha derin anlamlar olabilmektedir.

Otizm spektrum bozukluğu, bir çocuğun iletişim, sosyal etkileşim ve davranış alanlarındaki birçok gelişimini etkilemektedir. Bu nedenle, çocuğunuzun davranışlarına dikkat etmek ve erken belirtileri tanımak, onun potansiyelini en iyi şekilde değerlendirebilmeniz için kritik bir rol oynayacaktır. Burada amacım, otizmin erken belirtileri hakkında farkındalık kazanmanıza yardımcı olacak önemli bilgiler vermek ve erken müdahale konusunda sizleri hareketlendirmek. Bu bilgiler, çocuğunuzun ihtiyaçlarına daha iyi şekilde yanıt verebilmeniz için önemli bir başlangıç noktası olmasını umut ediyorum

 

Ancak dikkat etmekte fayda var, her çocuğun kendine özgü bir hikayesi ve de potansiyeli vardır ve her biri birbirinden farklı gelişim gösterir. Onun yanında olmak, büyümesini izlemek ve desteklemek, en değerli görevlerden biridir.

Otizm spektrum bozukluğu olan birçok çocuk, bebeklik ve küçük çocukluk döneminde, özellikle dil ve sosyal becerilerle ilgili olarak gelişimsel farklılıklar gösterir. 

Otizm Spektrum Bozukluğu Erken Belirtileri

Konuşma dilinde bazı gecikmeler veya akranlarıyla etkileşim şekillerinde farklılıklar olabilir. Ancak otizm spektrumundaki çocuklar genellikle zamanında oturur, emekler ve yürürler. Bu nedenle, jestlerin (işaret etme), rol yapma oyunlarının ve sosyal dilin gelişimindeki daha ince farklar, aileler tarafından çoğunlukla fark edilmez.

Ortak Dikkat ve Otizm: Gecikme ve Farklılıklar

Özellikle otizmli çocuklar ile otizm olmayan çocuklar arasında önemli gelişimsel farklılıklar bulunabilir. Bu farklılıklardan biri, ortak dikkat yeteneklerindeki gecikme veya eksikliktir. Ortak dikkat, bir nesne veya olay arasında gidip gelerek başka bir kişiyle bağ kurmayı içerir. Bu beceri, ilerleyen yaşlarda sosyal ve iletişim becerilerinin temelini oluşturur. Duygusal ifadeleri paylaşmak, sesleri taklit etmek ve jestleri kullanmak gibi etkileşimler, bu temel becerinin bir parçasıdır.

Ortak Dikkat Yolculuğu Nasıl Başlar?

Ortak dikkatin gelişimi çeşitli aşamalardan geçer. Ancak otizm spektrumunda yer alan çocuklar genellikle bu aşamalarda gecikmiş veya eksik sosyal iletişim becerileri sergilerler. Örneğin, bebeklerin ve küçük çocukların jestleri kullanma ve anlama eğilimlerindeki farklılıklarını rahatlıkla görebiliriz.

12 aylıkken

Bebekler genellikle, ebeveynlerinin işaret ettiği bir nesneye bakabilir ve sonra tekrar ebeveyne dönerler. Bu jestleri taklit edebilirler ve iletişim kurabilirler.

15 aylıkken: Bebekler, ulaşamayacakları nesneleri işaret etmeye başlarlar.

18 aylıkken: Bebekler ilgi çekici nesneleri işaret etmeye devam ederler ve iletişimi anlamaya çalışırlar.

Otizm Genel Belirtileri

1) Sosyal -duygusal karşılık vermede yetersizlik (örn. sıradışı toplumsal
yakınlaşma, karşılıklı konuşmada güçlük; ilgilerini, duygularını veya duygulanımını
paylaşmada yetersizlik, sosyal etkileşime cevap vermeme gibi yetersizlikler.)
2) Sosyal etkileşim için kullanılan sözel olmayan iletişimsel davranışlarda
yetersizlik (örn. sözel ve sözel olmayan iletişimde yetersizlikler, sıra dışı göz kontağı,
beden dili veya jestleri anlamakta ve kullanmakta yetersizlik; yüz ifadesi ve beden
dilinde bariz eksikler.)
3) İlişkileri geliştirmekte, devam ettirmekte ve anlamakta güçlük, Örneğin farklı
toplumsal ortamlara uygun davranamamak, hayali oyunda yetersizlik, arkadaş
edinememe ve arkadaşa ilgi duymama gibi. Şu anki şiddeti: Şiddet sosyal iletişimsel
alanda yetersizlikler ve kısıtlı, tekrarlayıcı davranışlara göre belirlenir.

B. Aşağıdakilerden en az ikisinin varlığı ile kendini gösteren, şu an veya geçmişte
sınırlı, tekrarlayıcı davranışlar, ilgiler ya da etkinlikler.

1) Basmakalıp veya tekrarlayıcı motor hareketler, nesne kullanımı veya
konuşma (Basit motor stereotipiler, oyuncakları dizme veya çevirme, ekolali, kendine
özgü cümleler)

2) Aynılıkta ısrarcılık, rutinlere sıkı sıkıya bağlı olma veya ritüelleşmiş sözel ve
sözel olmayan davranışlar, (önemsiz değişikliklerde aşırı kaygı, geçişlerde zorlanma,
katı düşünce tarzı, selamlaşma ritüelleri, her gün aynı yolu veya aynı yemeği tercih
etme gibi.)
3) Konu veya yoğunluk açısından sıra dışı sınırlı, sabit ilgiler (sıra dışı nesnelere
anormal aşırı bağlılık, aşırı tekrarlayıcı veya sınırlı ilgiler.)
4) Duyusal olarak aşırı ya da az duyarlılık veya uyaranların duyusal boyutuna
aşırı ilgi (acıya/sıcağa aşırı duyarsızlık, belirli ses veya dokunuşlara karşı beklenmeyen
tepki, nesneleri aşırı koklama veya onlara aşırı dokunma, ışık veya hareketle görsel
olarak çok meşgul olma.) Şu anki şiddeti: Şiddet sosyal iletişimsel alandaki
yetersizlikler ve kısıtlı, tekrarlayıcı davranışlara göre belirlenir

Kaynak: DSM   https://www.psychiatry.org/dsm5

Otizm ve Dil Gelişimi

Dil gelişimi de otizmin erken belirtileri arasında yer alır. Otizm spektrumunda yer alan çocukların çoğu, konuşma ve sözsüz iletişim alanında gecikmeler yaşar. Örneğin,

• • Etiketlerin kullanımı: Otizmli çocuklar, nesneleri etiketlemek için kullandıkları kelimeleri, genellikle insanlar veya aile üyeleri için kullanmazlar. Nesneler için kullanabilirler.

• • Yankılama: Otizmli çocuklar duydukları sözcükleri tekrarlamada daha uzun süre tutarlar. Aynı zamanda, duydukları diyalogları veya konuşmaları aynı ses tonuyla tekrar edebilirler.

Otizmde Gelişimsel Dönüm Noktaları ve Gerileme

Bilimsel araştırmalar, otizm spektrum bozukluğunun gelişim evrelerinde ve becerilerde gerilemeye neden olabileceğini gösteriyor. Otizm tanısı almış çocukların %25’inden fazlası, dil becerilerini aniden veya kademeli olarak kaybederler. Genellikle bu gerileme, 15 ila 24 ay arasında belirgin hale gelir. Ayrıca, sosyal etkileşimlerinde daha içe dönük bir hal alabilirler. Bu tür değişimlere “beceri gerilemesi” denir. Bu evrede, çocuklar genellikle daha önce kazandıkları becerileri kaybedebilir ve yeni beceriler kazanmakta zorluk yaşayabilirler. Bu nedenle, çocuğunuzun gelişimsel evrelerini yakından izlemek ve herhangi bir gerileme belirtisi fark etmek son derece önemlidir.

Otizmde Erken Teşhis ve Müdahalenin Önemi

Amerikan Pediatri Akademisi (APA), rutin gelişimsel izlem sürecine ek olarak, 18 aylık ve 24 aylık çocuk kontrollerinde otizm spektrum bozukluğu taramalarının yapılmasını önermektedir. Erken teşhis, çocuğunuzun ihtiyaçlarını daha erken anlamanıza ve uygun destek sağlamanıza yardımcı olabilir. Araştırmalar, erken dönemde müdahalenin otizm spektrumundaki çocukların genel gelişimini olumlu yönde etkileyebileceğini gösteriyor. Erken müdahale, çocuğunuzun sosyal, iletişimsel ve duygusal becerilerini geliştirmesine yardımcı olabilir.

Otizm Ebeveynin Rolü: İhtiyaçları Anlamak ve Desteklemek

Eğer çocuğunuzun oyun tarzı, öğrenme şekli, konuşma şekli veya davranışları hakkında endişeleriniz varsa, bunları paylaşmaktan çekinmeyin. Çocuğunuzun en iyi sizinle bağ kurduğunu unutmayın ve endişeleriniz ciddiye alınmalıdır. Çocuk doktorunuzla bu endişeleri paylaşmak, erken teşhis ve uygun rehberlik için önemlidir.

Siz ve çocuk doktorunuz, çocuğunuzun ihtiyaçlarına uygun destek ve rehberlik sağlama konusunda birlikte çalışacaksınız. Erken müdahale, çocuğunuzun hayatında büyük farklar yaratabilir. Unutmayın, siz çocuğunuzun en iyi savunucususunuz ve onun potansiyelini en üst düzeye çıkarmak için bu yolda adım atmaya değer.

Bu farklılıklar, otizmin erken belirtileri arasında yer alır ve çocuğunuzun gelişimine dair ipuçları sunabilir. Unutmayın ki her çocuk farklıdır ve kendi özgün hızında büyür. Otizm belirtilerini erken fark ederek, çocuğunuza uygun destek ve rehberlik sağlamak önemlidir.

Her bir adım, çocuğunuzun kendine özgü dünyasını anlamak ve ona en iyi şekilde eşlik etmek anlamına gelir. Bu yolculukta sizin yanınızda olmak, çocuğunuzun en iyi potansiyeline ulaşmasını desteklemek adına değerli bir adımdır.

Sevgiyle ve Sağlıkla

Uzm. Klinik Psikolog Burcu KORAY